داروهای بیهوشی انفکاکی (dissociative agents) :
این داروها از مشتقات cyclohexamine بوده که کتامین (ketamine) ، فن سیکلیدین (phencyclidine) و تیلتامین (tiletamine) را شامل می شود. حالتی موسوم به بیهوشی انفکاکی ایجاد می کنند که عبارت است از یک حالت بی دردی عمیق، فراموشی، جمود و سفتی عضلات (catalepsy) همراه با خواب سطحی. مصرف این داروها در انسان توهم زاست. از نظر بالینی بیهوشی با این داروها از دیگر داروها متفاوت است. چشمها باز مانده و واکنشهای چشمی (ocular reflex) ، حلق و حنجره (pharyngeal/laryngeal reflexes) فعال هستند. بروز حرکات تشنجی و انقباض خفیف دست و پا (tonic-clonic movements) در طول بیهوشی با این داروها بروز می کند که ممکن است به عنوان سطحی بودن بیهوشی بشمار آید.
کتامین:
این دارو برای نخستین بار در سال 1970 در گربه استفاده شد. امروزه کتامین در دامپزشکی داروی معروفی است و برای بیهوشی در گونه های مختلف کاربرد دارد. این دارو به تحریک CNS می انجامد به طوری که در استعمال آن به تنهایی احتمال بروز تشنج و صرع وجود دارد. به همین دلیل معمولا به صورت ترکیب با دیگر داروهای تضعیف کننده CNS بکار میرود.
کتامین با تحریک اعصاب سمپاتیک به افزایش ضربان قلب، فشار خون و برون ده قلبی منجر می شود. به دلیل افزایش cardiac contractility میزان اکسیژن مصرفی قلب افزایش می یابد.
تاثیر آن بر سیستم تنفسی در گونه های مختلف متفاوت است. تعداد تنفس و حجم جاری در گربه، گوسفند و پرندگان کاهش و در سگ افزایش می یابد. کتامین معمولا حالت apneustic ventilation ایجاد می کند که عبارت است از بروز یک وقفه طولانی پس از عمل دم.
افزایش دوز دارو باعث سفتی قفسه سینه، تضعیف مرکز تنفسی، هیپوکسی و افزایش CO2 می شود. واکنشهای حلقی- حنجره ای برقرار بوده و احتمال بروز اسپازم حنجره و برونش (laryngospasm/bronchospasm) وجود دارد. لوله گذاری در نای براحتی قابل انجام است. ترشحات بزاقی و تنفسی را افزایش می دهد، به همین دلیل استفاده از آنتی کلی نرژیکها پیش از کتامین توصیه شده است. کتامین شلی عضلانی ایجاد نکرده بلکه تون عضلانی را افزایش میدهد. ایجاد بی دردی احشایی نمیکند. دارو از جفت می گذرد. به وسیله کبد متابولیزه شده و از ادرار دفع میشود.
کتامین را به صورت عضلانی و وریدی می توان تجویز کرد. به دلیل معایب آن (بروز تشنج، عدم شلی عضلانی و ......) معمولا از این دارو به صورت ترکیب با دیگر داروها استفاده می شود.
دوز:
- گربه:
- ACP 0.1-0.2 mg/kg IM + Ket 5-15 mg/kg IM or Ket 5 mg/kg IV
- Xylazine 0.5-1 mg/kg IM + Ket 10-15 mg/kg IM
- سگ:
- ACP 0.05-0.1 mg/kg IV + Ket 5-10 mg/kg IV
- Xylazine 0.5-1 mg/kg IM + Ket 5-10 mg/kg IV
- Diazepam 0.5-1 mg/kg IV+ Ket 5-10 mg/kg IV
- گوسفند و بز، گاو (اقتصادی نیست):
· Xylazine 0.05-0.1 mg/kg IV + Ket 2 mg/kg IV
· Xylazine 0.1-0.2 mg/kg IM + Ket 5-10 mg/kg IM
- اسب:
· Xylazine 1-1.25 mg/kg IV + Ket 2-2.5 mg/kg IV
- پرندگان:
· Ketamin 20-50 mg/kg IM (+ xylazine or diazepam)
پروپوفل (propofol) :
داروی بیهوشی جدیدی است که به صورت محلول شیری رنگ عرضه میشود. امولسیون دارو در چربی است. در طول 40-20 ثانیه پس از تزریق وریدی بیهوشی را القا می کند. کاهش فشار خون ایجاد کرده که بیشتر به دلیل کاهش مقاومت عروق عمومی است. در بیماران مسن یا مبتلا به نارسایی قلبی و یا موارد hypovolemia باید با احتیاط استفاده شود. سیستم تنفسی را تضعیف می کند. ایست تنفسی ناشی از القا (induction apnea) ممکن است تا 60 ثانیه بطول بینجامد. بوسیله کبد متابولیزه شده و 88% آن از ادرار دفع می شود. به دلیل متابولیزم سریع دارو در بدن تجمع نمی کند و زمان بازگشت از بیهوشی طولانی ندارد به این دلیل به صورت تزریق دائمی قابل استفاده است که بزرگترین مزیت این دارو است. تزریق وریدی آن ضروری است. استفاده از داروهای آرامبخش قبل از آن ضرورتی ندارد زیرا سبب تشنج و تحریک نخواهد شد. با تزریق اتفاقی آن دور رگ تحریک بافتی مشاهده نشده است. مرحله بازگشت از بیهوشی بسیار سریع خواهد بود. معمولا نیمی از دوز سریع و مابقی به آرامی تزریق می شود. به دلیل تضعیف تنفسی بهتر است همراه آن اکسیژن تجویز شود. بزرگترین عیب آن قیمت بالای آن است که بکارگیری آنرا در دامپزشکی محدود می کند.
دوز: سگ 5/6 و گربه 8 mg/kg IV
کلرال هیدرات (chloral hydrate) :
ماده ای سفید، شفاف و کریستالی است با بوی سوزاننده که به آهستگی در دمای اطاق تبخیر می شود. به راحتی در آب حل شده، سپس در حرارت استریل شده و به صورت وریدی تزریق می شود. یک داروی آرامبخش- خواب آور است. خود دارو دارای اثرات تخدیری نیست و در خون به trichloroethanol احیا شده که این ترکیب خاصیت تخدیرکنندگی دارد. به این دلیل پس از تزریق وریدی به آرامی (چند دقیقه) اثر خود را نشان میدهد. این اثر دارو دامپزشکان تازه کار را به اشتباه انداخته و حتی می تواند منجربه overdose شدن و مرگ بیمار گردد. اثر بی دردی دارو کم بوده و بهتر است همراه با آن از بیحسی موضعی نیز استفاده شود. از آنجایی که دوز بیهوشی آن بسیار نزدیک به دوز سمیت آن است، تزریق دور رگی آن شدیدا تحریک بافتی ایجاد می کند. این دارو برونده قلب و فشار خون سرخرگی را کاهش می دهد. همچنین اثرات بی دردی خوبی ندارد امروزه برای القای بیهوشی عمومی استفاده چندانی ندارد.
دوز (محلول کلرال هیدرات 7%):
اسب: 10 ml/45kg ، گاو: 30-20 ml/45kg